در گوشه و کنار شهر املاکی تحت عنوان اوقافی وجود دارند که به صورت سند اوقافی به فروش می‌رسند. خیلی‌ها نسبت به خرید و فروش این نوع ملک تردید دارند و نمی‌دانند تفاوت سند اوقافی با سند ملکی چیست. با کیلید همراه باشید تا ابهامات شما درباره‌ی املاک اوقافی برطرف شود.
وقف سنت پسندیده‌ای است که خیلی‌ها آن را به جا می‌آورند. یکی از جاهایی که شاید کلمه‌ی وقف به گوش‌تان خورده باشد، در مورد املاک وقفی یا املاک اوقافی است که معمولاً نسبت به نمونه‌های مشابه خود در همان منطقه قیمت کمتری دارند.
املاکی که سند اوقافی دارند با قیمت کمتری معامله می‌شوند و همین موضوع باعث شده است تا برخی نسبت به خرید چنین ملک‌هایی شک و تردید داشته باشند اما همین ابتدا باید بدانید املاک اوقافی به این معنی نیست که اگر آن را خریداری کردید در آینده شخصی به عنوان مدعی بتواند آن را از شما بگیرد.
با این حال سند اوقافی تفاوت هایی با سند ملکی دارد و معاملۀ املاکی که سند اوقافی دارند، ویژگی‌ها و شرایط خاصی دارد. لازم است قبل از تصمیم به خرید یا هر گونه معامله‌ای در مورد املاک و اسناد اوقافی اطلاعات کامل داشته باشید تا در آینده دچار مشکل نشوید.
تعریف سند اوقافی
تعریف این نوع ملک می‌تواند به خوبی بسیاری از ابهامات را برطرف کند. در واقع املاک اوقافی به املاکی گفته میشود که زمین آن توسط شخصی وقف شده است و اداره‌ی اوقاف در ازای اقساط ۹۹ ساله آن را به افراد دیگر اجاره داده و درآمد حاصله را صرف امور مربوطه می‌کند.
البته ناگفته نماند مبالغ اقساط گفته شده در طول سال خیلی زیاد نیست. یادتان باشد پرداخت اقساط ۹۹ ساله به معنای اجاره به شرط تملیک نیست!
املاک اوقافی دارای سند هستند و هیچ مشکلی هم برای فروش و خرید خانه، رهن و اجاره آپارتمان و حتی ساخت‌وساز در زمین آنها وجود ندارد. این املاک دارای سند اوقافی هستند که البته تفاوت‌هایی با سند ملکی دارد. املاک اوقافی در شهرهای مختلف ایران وجود دارد و متأسفانه به دلیل قیمت کمتر و تفکر اشتباهی که در جامعه رواج پیدا کرده دید خوبی نسبت به آنها وجود ندارد.
یکی از مزایای سند اوقافی می‌تواند برای افرادی باشد که بودجۀ کمی دارند؛ چرا که نه تنها می‌توانند صاحب ملک شوند، بلکه اگر ملک اوقافی را به صورت زمین خریداری کنند امکان دریافت وام و ساخت‌وساز روی آن وجود دارد.
املاک اوقافی هیچ تفاوتی با املاک شخصی ندارند و به مالک آنها در ازای پرداخت هزینۀ معامله و اجاره بهای سالیانه، سند اوقافی داده میشود.
تفاوت سند اوقافی با سند ملکی در چیست؟
سند اوقافی
سند اوقافی به مالک اختیار کامل نمی‌دهد و علاوه بر اقساطی که به صورت سالیانه به ادارۀ اوقاف پرداخت میشود و بعد از ۹۹ سال دربارۀ اجارۀ مجدد ملک اوقافی تصمیم‌گیری خواهد شد، برای هر کاری از جمله نقل و انتقال باید اجازۀ اوقاف داشته باشید.
املاکی که سند اوقافی دارند دارای سند اعیان و اجاره نامۀ عرصۀ ملک موقوفه هستند و در واقع خریدار حق مالکیتی روی عرصه ندارد و تنها مالک اعیان خواهد بود.
در واقع یکی از تفاوت‌های این سند با سند ملکی این است که نه تنها بدون مجوز امکان خرید و فروش ندارد، بلکه دربارۀ هر گونه تغییری در املاک اوقافی باید چندین مرحله با حضور در ادارۀ اوقاف پیموده شود.
املاکی که سند اوقافی دارند دارای سند اعیان و اجاره نامۀ عرصۀ ملک موقوفه هستند و در واقع خریدار حق مالکیتی روی عرصه ندارد و تنها مالک اعیان خواهد بود.
سند ملکی
اسناد ملکی شش دانگ هستند و به صورت تک جلد یا چند جلد در اختیار مالکان قرار می‌گیرد. نکتۀ مهم این است که چه مالک یک نفر باشد چه چند نفر، نام آنها در هر سند که دارای شماره پلاک ثبتی مجزا است درج میشود و پلاک مذکور و هویت مالک به سادگی از طریق ادارۀ ثبت اسناد و املاک قابل رهگیری است.
در سند ملکی هر فرد یک سند شش دانگ یا به اندازۀ سهم خود سند دفترچه‌ای و منگوله‌دار دارد و نباید منگوله دست خورده باشد. در سند ملکی حدود اربعه از چهار طرف شمال، جنوب، شرق و غرب مشخص شده است. نقل و انتقال سند ملکی باید در دفاتر اسناد رسمی انجام شود و غیر از آن اعتبار قانونی ندارد.
شماره سریال اوراق سند اهمیت زیادی دارد و تمام اوراق مربوط به همان سند ملکی است؛ از همین رو باید شماره سریال تمام صفحات یکسان باشد.
نکتۀ مهم دیگر این است که از نظر ارزش و اعتبار، طبیعتاً اعتبار سند ملکی شش دانگ از سند اوقافی بیشتر است و همین امر باعث قیمت کمتر املاک اوقافی شده است. اما در نهایت اختیار ملک اوقافی با کسی است که آن را خریداری کرده است و سند اوقافی دارد. گفته میشود ارزش یک ملک دارای سند ملکی نسبت به نمونۀ مشابه با سند اوقافی تا ۲۰ درصد بیشتر است.
نکتۀ مهم دیگری که لازم است به آن توجه شود این است که هنگام معاملۀ ملک وقفی، علاوه بر ادارۀ ثبت اسناد، باید از اداره اوقاف نیز استعلامات لازم گرفته شده و در نهایت نکات مربوط به معاملات املاک اوقافی نیز رعایت شود.
چنان که گفته شد املاک اوقافی که دارای سند اوقافی هستند با ملک شخصی تفاوت ندارند، اما سند اوقافی با سند ملکی تفاوت هایی دارد که پیش از تصمیم‌گیری باید به آنها دقت کنید.
ارزش سند ملکی در حدود ۲۰ درصد بیشتر از سند اوقافی است.
در سند اوقافی شما صرفاً مستأجر موقوفه هستید و مالک اعیان شناخته می‌شوید.
ملکی که سند اوقافی دارد، تفاوتی با یک ملک شخصی ندارد و تنها علاوه بر پرداخت اجارۀ سالیانه به ادارۀ اوقاف، باید برای هرگونه خرید و فروش یا تغییر در ملک از این اداره مجوز داشته باشید.
هزینۀ اجاره‌ای که بابت ملک اوقافی باید پرداخته شود خیلی زیاد نیست. به عنوان مثال برای یک زمین ۲۰۰ متری در منطقه‌ای از ساری برای یک سال حدود ۷۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است.
وظايف سازمان اوقاف و امور خيريه
مطابق ماده يک قانون تشکيلات و اختيارات سازمان اوقاف و امور خيريه مصوب ۲/۱۰/۱۳۶۳ به شرح زير است:
۱.اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده يا مجهول التوليه است و موقوفات خاصه درصورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه و يا رفع اختلاف موقوف عليهم متوقف بر دخالت ولی فقيه باشد؛
۲.اداره امور اماکن مذهبی اسلامی که ترتيب خاصی برای اداره آنها داده نشده است؛
۳.اداره امور موسسات و انجمن های خيري های که از طرف دولت يا ساير مراجع ذیصلاح محول شده يا بشود؛
۴.اداره موسسات و انجمن های خيري های که به تشخيص دادستان محل، فاقد مدير باشند(تا تعيين تکليف از طرف دادگاه) ضم امين در موسسات و انجمن های خيري های که به تشخيص دادستان محل، مدير آن فاقد صلاحيت باشد (تا تعيين تکليف از طرف دادگاه) و همچنين است در صورت نبودن ناظر يا عدم صلاحيت وی(در اموری که ناظر پيش بينی شده باشد)؛
۵.انجام امور مربوط به گورستا نهای متروکه موقوف های که متولی معين ندارد و اتخاذ تصميم لازم در مورد آنها؛
۶.تبليغ و نشر معارف اسلامی؛
۷.صدقات و هر مال ديگری که غير از عنوان وقف برای امور عام المنفعه و خیریه اختصاص یافته است.( قانون مدنی ايران مصوب ۱۸/۲/۱۳۰۷ مجموعه اوقاف، زيرنظر عباسعلی رحيمی اصفهانی، صص۳۹-۳۸)
از جمله مراکز علمی- فرهنگی وابسته به سازمان می توان به واحدهاي زير اشاره کرد:
بنياد فرهنگی البرز
بنياد فرهنگی البرز با هدف شکوفا نمودن استعدادهای نهفته نسل جوان و دان شپژوه کشور تأسيس شد.
فعاليتهای اين بنياد عبارتند از:
اعطای جوائز به دانش آموزان، دانشجويان، دانشمندان، پژوهندگان و مخترعين، اعطاي کمک هزينة تحصيلی به دانشجويان، کمک به چاپ و نشر کتب علمی و مذهبی، و احداث مدارس.
دانشکده های علوم قرآنی
دانشکد ههای علوم قرآنی از مراکز آموزشی وابسته به سازمان اوقاف می باشند که در تهران و يازده استان ديگر تاسيس شدند و اينک با ۲۰۸۰ دانشجوی شاغل به تحصيل در چهار رشته تفسير قرآن مجيد، علوم قرآن مجيد، تربيت معلم قرآن کريم، فنون قرائت، تلاوت و کتابت قرآن مجيد در مقطع کارشناسی به عنوان تنها مؤسسة آموزش عالی در سطح کشور در زمينه قرآن فعاليت مي کنند.
شرکت چاپ و انتشارات اسوه
شرکت چاپ و انتشارات اسوه در سال ۱۳۶۹ توسط سازمان اوقاف و امور خيريه تاسيس گرديد و تاکنون بيش از ۴۲۰ عنوان از کتاب های دينی به ويژه علوم قرآن و حديث را منتشر نموده است. اين شرکت در جهت چاپ و نشر قرآن کريم نيز گامهای بلندی برداشته است.
مرکز ترجمه قرآن کريم به زبا نهای خارجی
در سال ۱۳۷۳ به وسيله سازمان اوقاف و با همکاری وزارت ارشاد به منظور ارائه ترجم ههای گويا و به دور از تحريف قرآن مجيد به زبا نهای زنده دنيا با نام مرکز ترجمه قرآن مجيد به زبا نهای خارجی » تاسيس گرديد که پس از تصويب اساسنامه در اواخر سال ۱۳۸۳ ، به موسسه فرهنگی ترجمان وحی» تغييرنام يافت.
واحدهای اقتصادی- توليدی وابسته
سازمان اوقاف به منظور ارتقاء سطح موقوفات با درنظرگرفتن وجوه شرعی و قانونی، اقدام به تأسيس چندين شرکت توليدی وقفی از محل عوايد مازاد نموده است. ازجمله اين شرکت ها می توان به شرکت های زير اشاره کرد:
شرکت گواه
شرکت گواه در زمينه فروش کاميون، کاميونت، بنز خاور و توزيع قطعات و لوازم يدکی آنها و تعميرگاه در سطح استان فعاليت مي كند وكل سود آن به حساب بقعه متبرکه امامزاده سيد جعفرمحمدعليه السلام واريز و به مصرف هزينه های بقعه می رسد و اداره کل اوقاف و امور خيريه استان يزد بر امور شرکت نظارت دارد.
موسسه صندوق عمران موقوفات کشور
به منظور کمک به عمران و توسعه موقوفات کشور و تأمين نيازهای اماکن مذهبی و مؤسسات خيريه در سال ۱۳۶۴ ، مؤسسه ای با عنوان صندوق عمران موقوفات کشور » تأسيس شد. اين موسسه با فعاليت در زمينه های اقتصادي و کسب درآمد از اين طريق، اهداف ذكرشده را تأمين می کند.
کاشی گوهرشاد
جايگاه رفيع هنر کاشی کاری، زمين های مناسب برای آغاز فعاليت شرکت کاشی سنتی گوهرشاد به عنوان نمونه ای از فعاليت اقتصادی موقوفات پديد آورد. اين شرکت وابسته به اداره کل اوقاف و امور خيريه استان خراسان بوده و در سال ۱۳۶۵ تاسيس شد.
مجتمع سوران
شرکت کشاورزی و دامپروری سوران به منظور توليد مواد پروتئينی و فرآورده های لبنی در سال ۱۳۶۶ در دو فاز ۲۵۰ راسی با سرمايه اوليه صدميليون ريال در شهر مقدس مشهد تاسيس گرديد.
شرکت اطهر آب
شرکت اطهر آب که سرمايه اوليه آن به مبلغ دوميلياد ريال از طريق موقوفات فراهم آمده بود به منظور توليد و بسته بندی آب معدنی، دوغ، شیر و مشتقات آن، عرقيات، نوشابه، آب و کنستانتره ميوه و امثال آن در تاريخ ۲۶/۱۱/۱۳۷۹ به ثبت رسید. (پايگاه اينترنتی سازمان اوقاف و امور خيريه
سیر تاریخی وقف در ایران پس از اسلام:در سال چهارم هجری که ایران توسط سپاه اسلام فتح و مردم این سرزمین نعمت یکتاپرستی و اسلام را با علاقه قلبی پذیرا شدند، دل به محبت و دوستی خاندان پیغمبر بستند زیرا آینه تمام نمای اسلام در حضرت علی(ع) و فرزندان پاکش مجسم بود.
در زمان بنی‌امیه جنایت و ستمکاری‌های بیشمار امویان و درگیری‌هایی که بین آنان و عباسیان بر سر غصب حکومت وجود داشت موجب شد که بر سنت‌ها و ارزش‌های اسلامی لطمات فراوان وارد شود که پدیده وقف نیز از این ستیزه‌جویی مصون نماند زیرا بی‌بند و باری و بی‌توجهی آنان ارزش‌ها و کرامات انسانی را به اضمحلال می‌کشاند و چنانچه پافشاری و استقامت فرزندان ائمه اطهار(ع) و اهل ایمان نبود نیات واقفین از مسیر شرعی خویش منحرف می‌شد.
در زمان عباسیان استقرار حکومت عباسیان و پافشاری آنان بر محق جلوه دادن خلافت غاصبانه خویش و سرپوش نهادن بر مظالم خود با رفتاری ریاکارانه باعث شد تا مردم برای مدتی هر چند کوتاه فضایی برای کسب معارف و علوم اسلامی از منابع اصیل آن که امامان معصوم(ع) بودند، پیدا کرده و در مسیر نشر و ترویج آن به سنت نبوی وقف روی آورند. در این دوران توجه شایانی به وقف و ایقاف شد به طوری که درآمد موقوفات سالانه بر صدها هزار دینار طلا می‌رسید و نظامیه‌های بغداد و نیشابور که خواجه نظام‌الملک آنها را تاسیس کرده بود از این طریق اداره می‌شد.
وقف از قرن چهارم تا هفتم، رونقی بسزا داشت به طوری که در قرن ششم به دلیل استقبال کثیر مردم از این سنت حسنه، موقوفات برای تاسیس مدارس، بیمارستان و کتابخانه و مصارف عامه گسترش فراوانی یافت و ضرورت رعایت ضوابط شرعی ایجاب می‌نمود که تصدی امور موقوفات به عهده دانشمندان و علمای دینی واگذار گردد تا عواید آنها طبق نیات واقفان مصرف شود که این خود تحول چشمگیری در تاریخ وقف به شمار می‌رود.
در قرن هفتم، حمله مغول و فجایعی که بر مردم مسلمان ایران رفت همه چیز را دگرگون کرد. وقف نیز از این آفت خانمانسوز مصون نماند اما نفوذ ایرانیان در دستگاه مغول و وجود دانشمندان بزرگ اسلامی چون خواجه رشیدالدین فضل‌الله موجب شد تا بار دیگر فرهنگ و سنن اسلامی از جمله موقوفات احیا و مساجد، موسسات خیریه و مراکز علمی فراوانی مانند مدارس علوم دینی، رصدخانه، بیمارستان و کتابخانه‌ها و اماکن عام‌المنفعه از محل درآمد موقوفات تاسیس و اداره شود. با روی کار آمدن سلسله صفویه سنت وقف گسترش وسیعی یافت زیرا از درباریان گرفته تا مردم عادی، املاک و دارایی‌‌های خود را وقف آستانه مقدسه حضرت رضا(ع) و حضرت معصومه(س) و عتبات عالیات و دیگر امور خیریه نمودند. در این دوران به خاطر گستردگی و تنوع فراوان موقوفات و انجام امور ثبت و ضبط در دفاتر ویژه و مصرف عواید گوناگون آنها براساس مفاد وقف‌نامه‌ها تشکیلاتی مانند وزارت اوقاف برای اولین بار تاسیس شد و اداره موقوفات به عهده وزیر بود.
براساس منابع تاریخی، سفرنامه‌ها و اسناد دوره صفویه می‌توان استدلال کرد که پربارترین دوره وقف پس از اسلام، در همین دوره رقم خورده و موقوفات توسعه خوبی یافته‌اند. حتی پادشاهان صفویه نیز املاک خود را وقف می‌کردند. موارد زیادی از این دست را در مشهد و قم وقف نمودند. در زمان شاه عباس اول بیش از هر زمان دیگری به املاک موقوفه اضافه شد. در سال 1015 ه شاه عباس تصمیم گرفت که تمام املاک و رقبات به دست آورده خویش را که قیمت آنها بیش از یکصد هزار تومان شاهی بود، به علاوه ساختمان‌های گوناگون در اصفهان و اطراف آن را وقف 14 معصوم کند و خودش سرپرستی آنها را برعهده بگیرد و سپس خود سرپرستی را به حاکم زمان اختصاص داد. این وقف‌نامه‌ها را شیخ بهاءالدین محمدعاملی (شیخ بهایی) تنظیم کرد که درآمدهای آن صرف شرایط و پیشامدهای هر دوره بشود.
در دوران افشاریان عدم آگاهی نادرشاه افشار از سنن اسلامی موجب شد تا بار دیگر چهره تابان وقف در سیطره قلدری حاکم زمان قرار گیرد. نادر در ابتدای حکومت دستور داد تمام موقوفات در سراسر ایران ضبط و درآمد آن برخلاف نیات واقفین صرف لشکریان و نظامیان شود. صدور این فرمان نامشروع بیشتر موقوفات را از بین برد و درباریان و افراد منتفذ موقوفات را به عنوان املاک شخصی خود ثبت و ضبط کردند تا این که جانشین وی فرمان لغو این‌گونه مالکیت‌ها را صادر نمود. اثرات سوءفرمان نادرقلی و یورش محمود افغان به ایران که با جسارت تمام بر بیشتر شهرها علی‌الخصوص اصفهان را غارت و به آتش کشید موجب شد تا اغلب دفاتر موقوفات و رقبات وقفی از بین رفته و وضعیت آن معلوم نگردد.
در دوران قاجاریه که اوضاع دچار آشفتگی و بی‌سامانی بود، موقوفات نیز دستخوش حیف و میل و مطامع فرصت طلبان و سودجویان شد، لیکن مواردی نیز به چشم می‌خورد که اقداماتی در جهت اصلاح امور موقوفات و اجرای نیات واقفین صورت گرفته و دستورالعمل خاصی در این خصوص صادر شده است.
در زمان به وقوع پیوستن انقلاب مشروطیت مردم بیدار و قهرمان ایران به رهبری ت شجاع و مبارز شیعه بساط خودکامگی قاجار را درهم پیچیده و نظام نوینی را تشکیل دادند. در این نظام موقوفات تا حدودی محل خود را پیدا کرده و با تاسیس وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، وقف و ایقاف در تشکیلات اداری آن روز مطرح شد.
شرح ستمی که در دوران حکومت دست‌نشانده پهلوی برموقوفات این سرزمین وارد شد بیشمار است. همین اندازه اشاره کافی است که خاندان پهلوی بسیاری از املاک حاصلخیز موقوفه و اراضی مرغوب را به نام ملک شخصی وابستگان، درباریان و نوکران خویش به ثبت رساندند و از هیچ جسارت و غارت و چپاولی به این سنت شریف نبوی (ص) فروگذار نکردند و برخلاف اصول فقهی، بسیاری از مزارع وقفی را به بهانه اصلاحات ارضی به فروش رسانیدند به تصور این که می‌توانند بدین وسیله عامل موثر و پشتوانه‌های مراکز علمی اسلامی و پایگاه معنوی و دینی را نابود سازند .
4 سال بعد از برقراری مشروطیت در ایران، یعنی در سال 1328 ه . ق برابر با 1289 ه . ش وزارت معارف و اوقاف تصویب شد و مسوولان ادارات معارف در شهرستان‌ها موظف به انجام امور مربوط به اوقاف نیز بودند. سپس در سال 1313 ه . ش قانون اوقاف مشتمل بر 10 ماده تصویب شد. در دوره دوازدهم مجلس، یعنی در سال 1320، قانون فروش املاک موقوفه تصویب و سپس لغو شد، از این به بعد تغییرات عمده‌ای در امور مربوط به اوقاف صورت نگرفت، غیراین که در سال 1328 در شهرستان‌ها نیز امور مربوط به وقف جدا از مسوول فرهنگ معین شد تا این که در جریان اصلاحات ارضی، زمین‌های زراعی وقف و اوقاف عامه بعد از اوقاف خاصه مشمول قانون شد.
وقف و انقلاب اسلامی : پس از تحولات سال 1357 در ایران، وقف و فرهنگ آن دوباره و از نو احیا شد. امام خمینی که عمر خود را وقف جلب رضای خدا و مبارزه علیه طاغوت کرد، به سنت شریف وقف توجهی خاص داشت و همچون دیگر فقهای بزرگ اسلام و در کتاب تحریرالوسیله بابی را در کنار سایر فروعات دین به وقف اختصاص داد و فتوای ایشان در مورد وقف چنین است که موقوفات باید به حال وقفیت باقی مانده و بدان عمل شود.
این خود نشان‌دهنده اهمیتی است که وقف در این دوران دارد و در همین زمان است که موقوفات از گسستگی و نابسامانی ناشی از سیطره طاغوت خارج شد. مقام و مرتبه واقعی خویش را یافت .
منابع:
ایران در قرون نخستین اسلامی، برتولد اشپولر، ترجمه محمود میرآفتاب. انتشارات علمی فرهنگی، تهران 1370 .
ایران در سده‌های میانه جیمز مورگان، ترجمه عباس مخبر.
ایران عصر مغول و تیموری، راجر سیوری، ایران در عصر سلطنت قاجار، علی‌اصغر شمیم.
تاریخ ی اجتماعی ایران در عصر زند، غلامرضا ورهرام.
تاریخ اجتماعی ایران در دوران افشار و زند، رضا شعبانی. تاریخ ی معاصر ایران، جلال‌الدین مدنی، 2 جلد.
درباره این سایت